فاطمه قدرتی
مطالعات زیستشناختی و بومشناختی منابع آب از موضوعات مهم در پژوهشهای علمی است. در این راستا شناخت ویژگیها، موجودات زنده و مشخصههای زیست محیطی حاکم بر هر اکوسیستم، گام نخست این تحقیقات محسوب میشود. ارزیابی وضعیت کیفی آبها از طریق پایش دائم آنها، پایه و اساس برنامه ریزی برای کنترل و کاهش آلودگی محسوب میشود. استفاده از بیمهرگان کفزی به عنوان شاخص زیستی از پرکاربردترین روشهای ارزیابی کیفیت آب است زیرا این جوامع نسبت به آلودگی حساسیت نشان میدهند و میتوانند منعکس کننده کیفیت آب در اکوسیستمهای آبی باشند. رودخانه تجن یکی از رودخانههای حوضه جنوبی دریای خزر است که از کوههای هزارجریب و پشت کوه رشته کوه البرز سرچشمه گرفته و پس از طی مسافتی حدود 120 کیلومتر به دریای خزر میریزد. حوضه آبریز این رودخانه در حدود 2000 کیلومتر مربع وسعت دارد. در این تحقیق، به منظور محاسبه شاخصهای کیفی NSFWQI, HBI، BMWP و ASPT و شاخصهای غنا و تنوع درشت بیمهرگان کفزی، در مسیر رودخانه تجن از قبل از ورود به شهر ساری تا ماهفروز محله تعداد 4 ایستگاه انتخاب شد. نمونهبرداری از اردیبهشت 1390 تا فروردین 1391 به صورت ماهانه، توسط نمونهبردار سوربر (cm34×cm34) از بستر رودخانه صورت گرفت. نمونهبرداری از آب نیز برای تعیین پارامترهای دما، pH، EC، کدورت، BOD5، COD، TDS، اکسیژن محلول، درصد اشباعیت، نیترات، فسفات و کلیفرم مدفوعی به صورت فصلی انجام شد. در مجموع 9 خانواده متعلق به 7 راسته و 3 رده از بزرگ بیمهرگان کفزی شناسایی شد، که در میان آنها حشرات آبزی بیشترین تنوع و فراوانی را داشتند. نتایج حاصل از بررسی رودخانه تجن بر اساس شاخص NSFWQI نشان داد که این رودخانه از نظر وضعیت کیفی آب، شرایط چندان مطلوبی ندارد. دادههای حاصل از محاسبه این شاخص در طی دوره مطالعه، رودخانه را در طبقه کیفی فقیر قرار داد. شاخص BMWP نیز رودخانه تجن را از نظر کیفی در دو طبقه متوسط و فقیر قرار داد. همچنین با استفاده از شاخص تنوع شانون این رودخانه در طبقه آلودگی متوسط قرار گرفت و براساس شاخص ASPT رودخانه در دو طبقه مشکوک به آلودگی و آلودگی متوسط ارزیابی شد. شاخص HFBI هم این رودخانه را در طبقه کیفی نسبتاً ضعیف و ضعیف قرار داد. در این تحقیق در کنار توافق کلی بین شاخصها در ارزیابی کیفی آب رودخانه تجن، محدودیتهایی در استفاده از شاخصهای زیستی در تفسیر روند تغییرات زمانی کیفیت آب مشخص شد که علت آنها را میتوان در عواملی همچون تغییرات بستر رودخانه در طی دوره مطالعه، مدت زمان کم دوره مطالعه با توجه به دوره زندگی و مدت زمان حضور درشت بیمهرگان کفزی در بستر رودخانه، عدم سازگاری دقیق شاخصها با شرایط ایران به دلیل نبود مطالعات بنیادی در این زمینه نسبت داد.
