بهزاد حمیدی منفرد

دریاچه­ها، اکوسیستم­های آبی پویا و پایداری هستند که به لحاظ اکولوژيکي و اقتصادي بسیار با اهميت می­باشند. پلانکتون­ها گروه­هاي بسيار مهمي از موجودات زنده اکوسيستم‌هاي آبي هستند، آنها اساس شبکه غذايي در هرم غذايي پلاژيک محسوب می­شوند. یکی از مهمترین مطالعات اکولوژیکی بررسی تغییرات زماني و مکاني پلانکتون­ها در درياچه­ها است. در این مطالعه ساختار جامعه پلانکتونی درياچه سد زاينده­رود، واقع در استان اصفهان تاکید تاکید شده و ترکيب گونه‌اي، فراواني و تنوع جوامع فیتوپلانکتوني و زئوپلانکتونی آن همراه با برخي ازخصوصيات کيفي آب بررسی شده است. نمونه­برداري از آب و پلانکتون ها از 9 ایستگاه معین در فصول بهار و تابستان سال 1390 (با تناوب 45 روز يکبار) انجام شد. نمونه­برداري از فيتوپلانکتون­ها با برداشت نمونه آب از لایه سطحی آب (<  cm30) به کمک بطري نانسن و زئوپلانکتون­ها با استفاده از تورپلانكتون‌گيري (چشمه 50 ميكرون)‌ با توركشي ‌عمودي انجام گرفت. اندازه­گيري‌ها دامنه اکسيژن محلول، دما، هدايت­ الکتريکي، pH، نيترات، فسفات و عمق رؤيت سکشي ديسک را  به ترتیب در محدوده 2/11-1/7  ميلي­گرم در ليتر، 8/24-6 درجه سانتي­گراد، 361-241 ميکروموس بر سانتي­متر، 53/8– 77/7، 31/2-36/1 ميلي­گرم در ليتر، را 39- 4/1 میکرو­گرم در ليتر و 5/8-1/0 متر نشان داد. جامعه فيتوپلانکتون­ها شامل Bacillariophyceae، Chlorophyceae، Cyanophyceae، Euglenophyceae، Dinophyceae، Cryptophyceae و Chrysophyceae که به ترتیب در محدوه­ تراکمی 5/604-4/160، 9/185-4/41، 1/9-1/2، 7/17-8/0، 1/98-3/0، 4/27-0 و 3/23-0 سلول در میلی­لیتر بودند. فیتوپلانکتون­های غالب در دوره مطالعه مربوط به جنس­های Cyclotella ،Stephanodiscus ، Fragilaria،Chlorella  و Carteria بود. جامعه زئوپلانکتون­ها شامل Rotifera، Cladocera، Copepoda، Ostracoda و Nematoda  به ترتیب در محدوه تراکمی475-2، 214-112، 495-13، 10-0 و 4-0 فرد در متر مکعب بود. بيشترين فراواني زئوپلانکتون­ها مربوط به Copepoda و کمترين آن مربوط به Nematoda بود. شاخص‌های تنوع زیستی سیمپسون، شانون-وینر و مارگالف برای فیتوپلانکتون­ها به ترتيب 67/0، 19/2 و 68/2 در اردیبهشت، 54/0، 95/1 و 97/1 در خرداد، 81/0، 22/3 و 1/3 در مرداد و 67/0، 8/2 و 97/3 در شهریور بدست آمد. شاخص‌های تنوع زیستی سیمپسون، شانون-وینر و مارگالف برای زئوپلانکتون­ها به ترتيب 83/0، 91/2 و 44/2 در اردیبهشت، 61/0، 84/1 و 85/1 در خرداد، 73/0، 37/2 و 14/2 در مرداد، 73/0، 28/2 و 43/1 در شهریور برآورد شد. فراوانی فیتوپلانکتون­ها همبستگی معنی­داری را در سطوح مختلف با درصد اشباعیت اکسیژن (03/0 ₌ P ، 36/0 r ₌)، نیترات (001/0 ₌ P ، 51/0- ₌ r)، فسفات (01/0 ₌ P ، 40/0- r ₌) و هدایت الکتریکی (01/0 ₌ P ، 5/0- r ₌) نشان داد. بر اساس آناليز مؤلفه­های اصلی (PCA)، مهمترین فاکتورهایی که می­تواند ساختار جوامع پلانکتونی در دریاچه سد زاینده­رود را بیان کند به ترتیب، pH، عمق سکشی، دما، میزان نیترات و فسفات بود. بر اساس یافته­های ساختار جوامع پلانکتونی در این پژوهش رهاسازی لارو ماهیان در تراکم بالا به علت پایین بودن سطوح تولیدات پلانکتونی توصیه نمی­شود. علاوه بر این، بر اساس کیفیت آب و جامعه فیتوپلانکتونی، آب این دریاچه به عنوان یک منبع آبی سالم طبقه­بندی شد که آن را برای مصارف انسانی قابل استفاده می­نماید.